Με βασικό στόχο τη σύγκριση της τουριστικής ανάπτυξης στη λίμνη Πλαστήρα με την ανάπτυξη άλλων αντίστοιχων λιμνών στον ευρωπαϊκό χώρο, οι ερευνητές Γ.-Φ. Σαργέντης και Α. Χριστοφίδης πραγματοποίησαν επίσκεψη στη λίμνη του Como, και δευτερευόντως στη λίμνη του Lugano, στη βόρεια Ιταλία και στην Ελβετία. Παραθέτουμε την εσωτερική έκθεση που παρέδωσαν, αφήνοντάς την στο αρχικό ανεπίσημο ύφος γραφής της.


Έκθεση από την επίσκεψή μας στη λίμνη του Κόμο

Α. Χριστοφίδης, Φ. Σαργέντης


1. Γενική περιγραφή της λίμνης

Η λίμνη του Como (Lago di Como) είναι περίπου 30 χιλιόμετρα βόρεια του Μιλάνο (χάρτης της Ιταλίας). Έχει έκταση 142 τετραγωνικά χιλιόμετρα και είναι η βαθύτερη λίμνη της Ευρώπης με 410 m βάθος στο βαθύτερο σημείο της. Χαρακτηριστικό της λίμνης, αλλά και άλλων λιμνών της περιοχής, όπως της λίμνης του Lugano, είναι ο συνδυασμός νερού με βουνό, που σπάνια απαντάται σε φυσικές λίμνες, αφού το νερό με την πάροδο των ετών εξομαλύνει το ανάγλυφο. Οι Άλπεις, όμως, είναι γεωλογικά πρόσφατες, αφού δημιουργήθηκαν πριν 10 εκατομμύρια χρόνια, όταν η Ιταλία, που ανήκει στην αφρικανική τεκτονική πλάκα, συγκρούστηκε με την Ευρώπη, ενώ οι λίμνες αυτές είναι ακόμα πιο πρόσφατες, αφού χρονολογούνται από την εποχή των παγετώνων. (Εδώ έχει μια σχετική ενδιαφέρουσα παράγραφο.)

Χάρτης της λίμνης του Como με το Milano

Η λίμνη έχει τρία σκέλη, που παίρνουν το όνομα της σημαντικότερης πόλης τους: Como (νοτιοδυτικό), Lecco (νοτιοανατολικό), Colico (βορειοανατολικό). Η λίμνη τροφοδοτείται κυρίως από τον ποταμό Adda, που εκβάλλει στο Colico. Η λίμνη υπερχειλίζει στο Lecco, και ο ποταμός που ξεκινά εκείθεν εξακολουθεί να έχει το όνομα Adda. Η διακύμανση της στάθμης της λίμνης είναι περίπου 4.5 μέτρα, και οφείλεται αφενός σε φυσικά αίτια και αφετέρου σε νερό που λαμβάνεται για άρδευση στο Lecco. Όταν πήγαμε εμείς, η λίμνη ήταν 30 cm χαμηλότερα από την κατώτατη στάθμη υδροληψίας. Διάφορα άλλα χαρακτηριστικά για τη λίμνη υπάρχουν εδώ (αγνοήστε το ότι δήθεν χρειάζονται γιαπωνέζικα).

Η μεγαλύτερη πόλη της λίμνης είναι το Como, με πληθυσμό περίπου 80.000 κατοίκους (περισσότερες πληροφορίες για τον πληθυσμό, στα ιταλικά, και ιστορικές και λοιπές πληροφορίες για την πόλη).

Υπάρχουν προβλήματα με τη στάθμη της λίμνης γιατί όταν ανεβαίνει πολύ πλημμυρίζει ένα μεγάλο μέρος του Como (και το να γίνει φράγμα είναι κάτι που συζητείται εδώ και δεκαετίες αλλά δεν υπάρχει πρόοδος), ενώ όταν κατεβαίνει υπάρχουν προβλήματα καθιζήσεων και αστοχίας των παραλίμνιων οικισμών. Αυτό συμβαίνει γιατί ο υδροφόρος ορίζοντας, στα πρανή παράκτια της λίμνης, παρακολουθεί με καθυστέρηση την πτώση της στάθμης του νερού με αποτέλεσμα κτήρια που είναι θεμελιωμένα στην όχθη της λίμνης να δέχονται πιέσεις στα θεμέλια της κατασκευής από τη μεριά του υδροφόρου ορίζοντα. Στη λίμνη του Κόμο έχουν καταγραφεί αστοχίες κτηρίων από τις πιέσεις που αναπτύσσονται από τον υδροφόρο ορίζοντα.

Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί στο Lecco είναι που αποφασίζουν αν θα τραβήξουν ή όχι, και το κάνουν αποκλειστικά με αγροτικά κριτήρια, χωρίς να δίνουν την παραμικρή σημασία στο αν το Como είναι πλημμυρισμένο ή όχι. Πάντως το τοπίο δεν αλλοιώνεται από αυτές τις μικροκινήσεις, και μπορούμε να διαπιστώσουμε αν η λίμνη είναι άδεια ή γεμάτη μόνο παρατηρώντας τις ανθρώπινες κατασκευές (λιμενοβραχίονες, ύψος πάρκων, γκαράζ για βάρκες).

Το 19ο αιώνα γύρω-γύρω απ' τη λίμνη κατοικούσαν ψαράδες, οι οποίοι είχαν και στάνες πάνω στα βουνά. Με τη μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη στο Μιλάνο, η περιοχή απέκτησε μεγάλη οικονομική δύναμη και οι οικονομικά ισχυροί παράγοντες άρχισαν να πηγαίνουν στη λίμνη για διακοπές. Οι ντόπιοι πούλησαν τις παραλίμνιες ιδιοκτησίες τους στους πλούσιους, οι οποίοι έχτισαν βίλες που υπάρχουν ως σήμερα. Η συγκοινωνία στη λίμνη γινόταν με βάρκες, ως το 1927, οπότε κατασκευάστηκε ο πρώτος δρόμος.

Στην λίμνη του Como υπήρχε οικοδομικός περιοριστικός όρος από το 1939. Μετά τη μεγάλη φτώχια που ακολούθησε τον πόλεμο, ήρθαν οι δεκαετίες του 1960 και του 1970, με μεγάλη ανάπτυξη, που αναγκαστικά συνοδεύτηκε και από κάποια αναρχία. Πωλήθηκαν πλέον και οι στάνες και χτίστηκαν σπίτια παντού. Έτσι, το τοπίο έπαψε να είναι σημειακά ανεπτυγμένο και κατακερματίστηκε, αφού πάνω σε όλο το βουνό υπάρχουν σπίτια. Παράλληλα, κατασκευάστηκαν και μεγαλύτεροι δρόμοι, με σήραγγες. Σήμερα τα πράγματα είναι αυστηρότερα και γίνεται προσπάθεια η κατάσταση να μην χειροτερέψει περαιτέρω.

2. Επισκόπηση του ταξιδιού

Επισκεφθήκαμε την περιοχή από την Παρασκευή 4 ως τη Δευτέρα 7 Ιανουαρίου 2002. Η πτήση της Παρασκευής πρωινή και της Δευτέρας βραδινή, Αθήνα-Μιλάνο-Αθήνα. Στο Μιλάνο νοικιάσαμε αυτοκίνητο.

Διαδρομές
  που κάναμε με το αυτοκίνητο

Παρασκευή Μετά την άφιξή μας στο ξενοδοχείο μας στο Como, κάναμε σύντομη βόλτα με το αυτοκίνητο με κατεύθυνση προς το Menaggio, και τραβήξαμε κάμποσες φωτογραφίες. Μετά την επιστροφή μας στο Como ήρθαν από την ACSM, επιχείριση ύδρευσης, αποχέτευσης και φυσικού αερίου, και μας πήγαν στην εταιρεία, όπου συναντηθήκαμε με τον κ. Angelo Briccola (δυστυχώς δεν θυμόμαστε τι θέση είχε), τον Martino Ascoli (σχετικό με οικολογία), και τον κ. Simone Briccola (εκτελούσε κυρίως χρέη διερμηνέα). Παρουσιάσαμε εν συντομία τη λίμνη Πλαστήρα και το ερευνητικό έργο, συζητήσαμε για διάφορα πράγματα για τη λίμνη του Como (τα αναφέρουμε σε άλλα σημεία του παρόντος κειμένου), και μετά πήγαμε επίσκεψη στα νέα διυλυστήρια νερού.
Σάββατο Πήγαμε στη λίμνη του Lugano, που είναι παρόμοια αλλά πολύ μικρότερη, 49 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η λίμνη αυτή, που έχει προέλευση παρόμοια με του Como, βρίσκεται λίγο βόρεια από τη λίμνη του Como. Μέρος της λίμνης του Lugano βρίσκεται σε ελβετικό έδαφος, και η κυριότερη πόλη, το Lugano, είναι ελβετική. Φτάσαμε στη λίμνη από το νότιο μέρος, και ακολουθήσαμε τον παραλίμνιο δρόμο που διέρχεται από το Lugano στη δυτική πλευρά, συνεχίζοντας στη βόρεια πλευρά, οπότε μετά αφήσαμε τη λίμνη και φτάσαμε στη λίμνη του Como, κοντά στο Menaggio. Τραβήξαμε φωτογραφίες και από τη λίμνη του Lugano και από τη λίμνη του Como.
Κυριακή Πήγαμε βόλτα διάρκειας μίας ώρας με το τουριστικό πλοίο στη λίμνη ξεκινώντας και καταλήγοντας στο Como. Στη συνέχεια ανεβήκαμε ψηλά με το τελεφερίκ για βόλτα στο ορεινό χωριό. Ακολούθως πήγαμε στο Lecco με το αυτοκίνητο από τη συντομότερη οδό και επιστρέψαμε από την παραλίμνια, μέσω Bellaggio. Τραβήξαμε φωτογραφίες.
Δευτέρα Το πρωί συναντήσαμε τον Dott. Guiseppe Villani, μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου του Como, αρμόδιο για περιβαλλοντικά θέματα, και την κ. Veronica Vittani, που εκτελούσε κυρίως χρέη διερμηνέως. Αργότερα, στην Azienda di Promozione Turistica del Comasco, συναντήσαμε τον κ. Gianfranco Bucher, πρόεδρο της Ατζιέντας, και έναν κύριο της Επαρχίας της Λομβάρδης. Τα συμπεράσματα από τη συζήτηση αναφέρονται σε άλλα σημεία του παρόντος.

3. Η συζήτηση με τον κ. Bucher

Τουριστικά η λίμνη του Como παρουσιάζει διάφορα προβλήματα. Αν και ο τουρισμός ανέρχεται σε 1.5 εκ. διανυκτερεύσεις ετησίως, είναι λίγο σε σχέση με τα 17 εκ. της λίμνης Garda, που βρίσκεται λίγο ανατολικά και έχει αντίστοιχο μέγεθος. Ένας λόγος είναι ότι δεν υπάρχουν αρκετά ξενοδοχεία, και είναι δύσκολο να κατασκευαστούν περισσότερα, αφενός λόγω της έλλειψης χώρου (τα βουνά είναι πολύ απότομα) και αφετέρου λόγω των περιορισμών που έχουν πλέον τεθεί στη δόμηση. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχουν μεγάλες τουριστικές εγκαταστάσεις, εκτός από ένα μεγάλο ξενοδοχείο, τη Vila Deste, που αν δεν υπήρχε, η λίμνη δεν θα είχε καθόλου προβολή διεθνώς. Για να προωθηθεί ένα θέρετρο στη διεθνή αγορά (και είναι αναγκαία η διεθνής αγορά κατά τον κ. Bucher), πρέπει οι ιδιοκτήτες των τουριστικών εγκαταστάσεων να είναι οικονομικά ισχυροί, και αυτό δεν γίνεται όταν υπάρχουν πολλές μικρές μονάδες. Τα πράγματα, επομένως, είναι δύσκολα για τη λίμνη Πλαστήρα, όπου υπάρχουν μερικές εκατοντάδες ιδιοκτήτες. Κατά τον κ. Bucher, το μέγεθος της λίμνης Πλαστήρα δικαιολογεί μόνο δύο ή τρεις μεγάλους ιδιοκτήτες, και η μόνη λύση ώστε να πάει μπροστά τουριστικά είναι να γίνει συνεταιρισμός των μικρών ιδιοκτητών, ώστε να εμφανίζονται με ενιαίο πρόσωπο.

Η λίμνη του Lugano έχει και αυτή το ίδιο πρόβλημα, αλλά είναι κάπως καλύτερα γιατί υπάρχουν μεγάλα ξενοδοχεία που συνεταιρίζονται, ενώ η λίμνη Garda προβάλλεται με εντελώς διαφορετικό τρόπο: περνάει από εκεί ένας σημαντικός αυτοκινητόδρομος που συνδέει την Ιταλία με τη Γερμανία. Έτσι, οι επιβαίνοντες στον αυτοκινητόδρομο βλέπουν τη λίμνη και εντυπωσιάζονται. Αν αυτός ο αυτοκινητόδρομος έκλεινε, αυτομάτως θα εξαφανιζόταν τουριστικά και η λίμνη Garda.

Για ποιο λόγο να επισκεφθώ τη λίμνη Πλαστήρα; ρωτά ο κ. Bucher, και τονίζει ότι με τον ανταγωνισμό που υπάρχει στον τουρισμό και τις τόσες εναλλακτικές επιλογές, είναι θεμελιώδους σημασίας να δώσουμε στους επισκέπτες ένα λόγο να πάνε εκεί. Γιατί να πάω στο Como; τον ρωτήσαμε, και μας απάντησε ότι η λίμνη του Como έχει 2000 χρόνια που χρησιμοποιείται ως θέρετρο και δεν χρειάζεται συστάσεις· αναφέρεται μάλιστα και από γνωστούς συγγραφείς σε μυθιστορήματα. Παρατήρησε επίσης ότι δεν χρειαζόμαστε άλλα θέρετρα αμερικάνικου τύπου, ο κόσμος τα έχει δει, τα έχει βαρεθεί, και υπάρχουν τόσο πολλά ώστε θα ήταν λάθος η λίμνη Πλαστήρα να γίνει ένα αντίγραφο από πράγματα που ήδη υπάρχουν. Όπως το αντιλαμβάνεται από τις περιγραφές μας, πιστεύει ότι αυτό που πρέπει να τονιστεί ως τουριστικός άξονας στη λίμνη είναι η φύση, αλλά ενώ συμφωνεί με τα περιβαλλοντικά μονοπάτια, τις διαδρομές ορειβατικού ποδηλάτου, τα πλωτά μονοπάτια, το μουσείο της ΔΕΗ κλπ., πιστεύει ότι αυτά θα τα δει ο επισκέπτης και θα τα εκτιμήσει αφού πάει εκεί, και ότι δεν επαρκούν για να προβάλλουν τη λίμνη στους υποψήφιους πελάτες. Επιπλέον πράγματα είναι το ψάρεμα, το trekking, και τοπικά προϊόντα της περιοχής, αν υπάρχουν, και πάντως ο λόγος που πρέπει να δοθεί στον επισκέπτη πρέπει να είναι ελληνικός και χαρακτηριστικός της περιοχής.

Το Como είναι πλούσια πόλη δίπλα στο πλούσιο Μιλάνο, είναι ήσυχο και ασφαλές, και αυτό το ευνοεί πολύ τουριστικά. Είναι σχεδόν σαν πολυτελές προάστιο του Μιλάνο, μόνο μισή ώρα μακριά, και εκεί μπορεί κανείς να απολαύσει ησυχία και καθαρή ατμόσφαιρα. Γι' αυτό το Como έχει αρκετό business tourism, ενώ είναι ανεπτυγμένη η αναψυχή σε πολλά σημεία με water sports και άλλες χαϊκλασάτες δραστηριότητες. Επίσης η λίμνη του Como είναι γνωστή για τους κήπους της ενώ παράλληλα με τις άλλες δραστηριότητες υπάρχουν εγκαταστάσεις για δραστηριότητες trekking καθώς και για ορειβατικά ποδήλατα.

Στις μικρές λίμνες που υπάρχουν στο δρόμο Como-Lecco το τοπίο έχει καταστραφεί από την άθλια ανάπτυξη και τη ρύπανση, με αποτέλεσμα να μην πηγαίνει κανένας αξιόλογος τουρίστας εκεί.

Οι δρόμοι, κατά την άποψη του κ. Bucher, δεν επαρκούν στη λίμνη, γιατί είναι στενοί κι επικίνδυνοι. Οι μεγαλύτεροι δρόμοι μπορούν να βλάψουν το τοπίο, αλλά πρέπει να ισορροπούμε τα πράγματα. Οι τουρίστες δίνουν μεγάλη σημασία στο να μπορούν να πάνε γρήγορα στο Menaggio ή στο Bellaggio. Μιλάμε πάντως για άλλη κλίμακα μεγέθους σε σχέση με τη λίμνη Πλαστήρα.

4. Δρόμοι, κτίρια, πινακίδες, βάρκες, μαρίνες

Οι δρόμοι είναι πολύ καλοί και δεν βλάπτουν οπτικά το περιβάλλον, παρόλο που είναι σχετικά μεγάλης ταχύτητας. Υπάρχουν μεγάλοι τοίχοι αντιστήριξης, λίγα σχετικά ορύγματα καλυμένα με γκανάιτ, σήραγγες ή cut and cover, και γενικά περιποιημένοι δρόμοι. Εντούτοις, είναι δρόμοι γρήγοροι (>60 km/h) και όχι χαλαρωτικοί στην οδήγηση, καθόσον μάλιστα αν πηγαίνεις αργά πολύ σύντομα μαζεύεις πίσω ένα αγχωτικό καροτσάκι από Ιταλούς που δεν μπορούν να σε προσπεράσουν, γιατί ο δρόμος έχει στροφές. Είναι εκπληκτικό το πώς πηγαίνουν οι Ιταλοί. Ακόμα κι όταν βιαζόμασταν να γυρίσουμε στο Como, όταν είχε σκοτεινιάσει, και πηγαίναμε πατημένοι, μαζεύαμε καροτσάκι. Στην Ελβετία, αντίθετα, η κατάσταση είναι πιο ελβετική, και η οδήγηση πιο χαλαρωμένη. Πηγαίναμε με λογικές ταχύτητες, χωρίς να κολλάνε από πίσω αγχωμένοι Ιταλοί.

Τα κτίρια στο Como είναι πολύ ωραία και παραδοσιακά, ενώ ακόμα και τα περισσότερα καινούργια ή ανακαινισμένα σέβονται την παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Πάνω απ' το δρόμο υπάρχουν πού και πού θαυμάσιες παλιές πεζογέφυρες, αλλά ενίοτε ακόμα και κτίρια. Κάποια αισθητικά παρατράγουδα υπάρχουν φυσικά, αλλά είναι η εξαίρεση.

Οι πινακίδες δεν φαίνονται να είναι προβλεπόμενες από κανονισμούς, αλλά δεν είναι τόσο χύμα όσο στην Πλαστήρα, ή όσο στο δρόμο που πηγαίνει από το Como στο Lecco (εκτός λίμνης).

Και στο Como και στο Lugano υπήρχαν πλωτές μαρίνες. Οι βάρκες στο Como είναι τελείως χύμα και δεν υπάρχει κανένας περιορισμός τους ώστε να δίνουν κι αυτές μια φυσιογνωμία στο τοπίο, αλλά βέβαια σε τόσο μεγάλη λίμνη θα ήταν δύσκολο να είναι αλλιώς. Στη λίμνη Πλαστήρα, όμως, που θα μπορούσε να διαφυλαχθεί η φυσιογνωμία του τοπίου, θα μπορούσε να σχεδιαστεί ένα συγκεκριμένο είδος βάρκας που να είναι υποχρεωτικό, ώστε να δώσει συγκεκριμένο χαρακτήρα στην περιοχή.

Ένα πρόβλημα στη δόμηση (μιλάμε πάντα για έξω από το Κόμο, που είναι μεγάλη πόλη και όχι όμορφη, αν και πολύ καλύτερο απ' το Lecco), είναι ότι η ανάπτυξη δεν είναι σημειακή, και οι οικισμοί είναι ενωμένοι ο ένας με τον άλλο, κυρίως στη διαδρομή από το Como στο Menaggio. Έτσι, δεν ξεχωρίζεις πότε μπαίνεις από τον ένα στον άλλο. Παρά την ομορφιά και την υπέροχη γραφικότητα αυτών των οικισμών, μετά από μισή ώρα βαρεθήκαμε την ίδια εικόνα, και κρίναμε ότι μια εναλλαγή από δομημένο σε μη δομημένο περιβάλλον θα ήταν πιο ενδιαφέρουσα. Το κυριότερο πρόβλημα όμως είναι το πώς αυτό φαίνεται από απέναντι: πρόκειται για κατακερματισμό του τοπίου. Ένα εκκλησάκι στην κορυφή ενός λόφου αποτελεί μαγνητικό πόλο εστίασης, καθώς στέκεται στο ψηλότερο σημείο και υπερηφανεύεται, αλλά ταυτόχρονα συνδιαλέγεται με τον ογκώδη λόφο, δημιουργώντας ισορροπία. Το ίδιο συμβαίνει και όταν ένα χωριό βρίσκεται συγκεντρωμένο σε μια θέση του βουνού, όπως το Μορφοβούνι όπως φαίνεται από κάτω. Όταν, αντίθετα, υπάρχουν σπίτια απλωμένα παντού, έχουμε πολλούς μαγνητικούς πόλους εστίασης διασκορπισμένους, με αποτέλεσμα το τοπίο να κατακερματίζεται και να χάνεται το βουνό. Με άλλα λόγια, τα πολλά σπίτια φωνάζουν όλα μαζί: "Κοίτα με! Κοίτα με! Κοίτα με!", και δημιουργείται σύγχυση. Το μοναδικό εκκλησάκι πάνω στο λόφο, ή ένα μεμονωμένο όμορφο σπίτι πάνω στο βουνό, δεν χρειάζεται να φωνάξει· αρκεί να ψιθυρίσει.

Αυτά τα προβλήματα στη δόμηση δημιουργήθηκαν, όπως αναφέραμε, στις δεκαετίες του 1960 και του 1970. Το πρόβλημα του κατακερματισμού του τοπίου είναι ακόμα πιο έντονο σε ορισμένα σημεία της λίμνης του Lugano.

5. Η συζήτηση με τον Dott. Villani

Η ανάπτυξη στη λίμνη του Κόμο διακρίνεται σε δύο μέρη: Στο τμήμα που υπάγεται διοικητικά στο Como, όπου υπάρχουν παλιές βίλες και νεοκλασικά παράκτια της λίμνης και που έχει χαρακτηριστεί ως θέρετρο, και στο τμήμα που υπάγεται διοικητικά στο Lecco, που ιστορικά χαρακτηρίστηκε από περισσότερο βιομηχανικές χρήσεις. Όπως διαπιστώσαμε και εμείς το Λέκο είναι κατά ένα μεγάλο μέρος αφημένο στην τύχη του, αξιοποιώντας μάλλον φτωχά την ύπαρξη του τοπίου της λίμνης, χωρίς ιδιαίτερη ανάπτυξη και φυσιογνωμία.

Η επαρχία της Λομβαρδίας έχει ορισμένους κανονισμούς ως προς τη δόμηση κλπ. Ο Δήμος Como τροποποίησε τις γενικές οδηγίες της επαρχίας για τη διατήρηση της φυσιογνωμίας του τοπίου, και η επαρχία ενέκρινε και νομοθέτησε αυτές τις τροποποιήσεις. Από κει και πέρα κάθε δήμος της λίμνης μπορεί να θέτει στενότερους περιορισμούς, εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τους γενικούς. Υπάρχουν κανονισμοί και για το χρώμα και για τον εξωτερικό φωτισμό των κτιρίων και για τις πινακίδες.

Επειδή στη λίμνη παραθέριζαν πλούσιοι και ισχυροί άνθρωποι από το 19ο αιώνα, υπήρχε πίεση για τη διατήρηση του τοπίου, και έτσι το πρώτο διάταγμα για τον περιορισμό της δόμησης (το οποίο καταστρατηγήθηκε αργότερα) έγινε το 1939.

Ο κ. Villani παρατήρησε ότι για να δοθεί οριστική λύση στο θέμα της ανάπτυξης της λίμνης Πλαστήρα δεν αρκεί να ασχολούνται κάποιοι αποσπασματικά με αυτό, αλλά πρέπει να γίνει ένα (όπως το περιέγραψε) ινστιτούτο το οποίο να ασχολείται με αυτό και να έχει και παρεμβατικό χαρακτήρα (να συμβουλεύει ουσιαστικά τις τοπικές αρχές). Στην ιταλική πραγματικότητα, πάντως, οι Ιταλοί δημιουργούν ινστιτούτα για κάθε τι που μπορεί να αποτελεί πρόβλημα έτσι ώστε αυτό να μελετηθεί και να επιλυθεί σε βάθος χρόνου.

5. Άλλες παρατηρήσεις

Υπάρχουν παραλίμνια πάρκα που είναι πολύ προτιμότερα για να κάνει βόλτα ο κόσμος από το περπάτημα πάνω στη νεκρή ζώνη της λίμνης Πλαστήρα. Μεταξύ άλλων στο Λουγκάνο είχε ένα πάρκο με γλυπτά. Άλλες ιδέες για να δώσουν ενδιαφέρον σε ένα πάρκο είναι υδραυλικά παιχνίδια, παιδική χαρά, και μαρίνες για μπάνιο, λιμενισμό των σκαφών, και θαλάσσια ποδήλατα.

Με κίνδυνο να γίνουμε πολύ υποκειμενικοί, καθώς είμαστε πολύ περισσότερο δεμένοι με τη λίμνη Πλαστήρα, παρατηρούμε ότι η λίμνη Πλαστήρα υπερέχει των λιμνών Como και Lugano στο θέμα της πνευματικής εξύψωσης. Φτάνοντας στη λίμνη Πλαστήρα βλέπεις ένα υπέροχο τοπίο μέσα στην ησυχία του βουνού και νιώθεις ότι είσαι πλέον μόνος σου με το Θεό (όπως κι αν νοεί καθένας το Θεό). Τέτοιο αίσθημα δεν έχεις στο Como, παρόλο που το τοπίο όφειλε να είναι συγκλονιστικό. Το τοπίο όμως δεν σου επιτρέπει να μιλήσεις με το Θεό, λόγω της βαβούρας που προκαλούν οι άνθρωποι, που το έχουν κατοικήσει γύρω-γύρω και τρέχουν συνεχώς σαν κυψέλη. Μέχρι το 1960 μάλλον θα ήταν έτσι. Τις πρώτες μέρες η εντύπωσή μας ήταν ότι παίζει βασικό ρόλο αυτό καθεαυτό το πλήθος των ανθρώπων και το μέγεθος της ανάπτυξης. Την Κυριακή όμως επισκεφθήκαμε το Bellaggio, τον πιο όμορφο οικισμό της λίμνης, που έχει κηρυχτεί διατηρητέος, και αλλάξαμε γνώμη. Σε τόσο όμορφα ανεπτυγμένα μέρη όσο το Bellagio, μπορείς να μιλήσεις με τη Φύση, ακόμα και ανάμεσα στους ανθρώπους και τα έργα τους, που άλλωστε είναι και αυτοί μέρος της Φύσης. Επομένως η λίμνη Πλαστήρα πρέπει οπωσδήποτε να λάβει κάποιο σχετικό χαρακτηρισμό σαν τους τόπους ιδιαίτερου φυσικού κάλους και προστασίας των οικισμών και να έχει πολύ αυστηρούς κανονισμούς. Με την παραμικρή χαλαρότητα, φοβόμαστε ότι πολύ σύντομα θα καταστραφεί και θα γίνει Μύκονος (όχι ότι δεν είναι ωραία η Μύκονος, αλλά την έχουμε ήδη και δεν χρειαζόμαστε αντίγραφο, και μάλιστα φτωχό).