National Technical University of Athens
School of Civil Engineering
Department of Water Resources and Environmental Engineering

Login

Your preferred language is set to English (click on another language to change it). However, the object you are viewing is in Ελληνικά, and it is not available in English.

Αναφορές

Βιβλιογραφικές αναφορές

Πρώτα βρίσκουμε τα λόγια
με μεγάλη προσοχή
γιατί κι άλλοι γράφουν χρόνια
κι ίσως τά ’χουνε πει. 
             Λ. Κηλαϊδόνης

Σημασία των αναφορών

Σε ένα τεχνικό κείμενο είναι βέβαιο ότι, πολλά από αυτά που γράφονται, τα έχουν ξαναπεί και άλλοι. Όμως, η παράθεση εννοιών, νοημάτων, δεδομένων, αναλύσεων και συμπερασμάτων που προέρχονται από άλλα κείμενα, όχι μόνο δεν είναι περιττή, αλλά είναι απαραίτητη και ουσιαστική για τα τεχνικά κείμενα. Αρκεί να γίνεται με σαφή αναφορά της πηγής· χωρίς αυτή την προϋπόθεση παραβιάζονται ηθικοί αλλά και νομικοί κανόνες (η λογοκλοπή – plagiarism  – αποτελεί αδίκημα). Με την κατάλληλη αναφορά των βιβλιογραφικών πηγών του, ένα κείμενο γίνεται:

1.

ειλικρινές και ως τέτοιο συμβάλλει στην καλύτερη επικοινωνία με τον αναγνώστη (η αποσιώπηση του γεγονότος ότι ένα χωρίο ή διάγραμμα προέρχεται από κάποιο άλλο κείμενο είναι βέβαιο ότι θα ενοχλήσει όσους από τους αναγνώστες αναγνωρίσουν την προέλευσή του)·

2.

δίκαιο, αφού αποδίδονται οι τιμές και οι ευθύνες σε αυτούς όπου οφείλονται, και παράλληλα γίνεται φανερή η συμβολή της συγκεκριμένης εργασίας·

3.

πειστικό, δεδομένου ότι η παράθεση και επίκληση στοιχείων από άλλες έγκυρες εργασίες πολλαπλασιάζει την αποδεικτική ισχύ του κειμένου·

4.

σύντομο, συνεκτικό και περιεκτικό, αφού φτάνει να δοθούν οι κύριες επισημάνσεις για  θέματα που έχουν εξεταστεί αλλού από άλλους, χωρίς να είναι απαραίτητο να αναλυθούν σε λεπτομέρεια τα θέματα αυτά· και

5.

χρήσιμο, αφού ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να ανατρέξει ο ίδιος στις πηγές που σημειώνονται, εφόσον ενδιαφέρεται για περαιτέρω πληροφορίες.

Ας σημειωθεί ότι πολλά από τα παραπάνω δεν αφορούν μόνο τον τρίτο αναγνώστη αλλά και τον ίδιο το συγγραφέα, αφού μετά από κάποιο καιρό, όταν ξανακοιτάξει το κείμενο, λειτουργεί και ο ίδιος ως αναγνώστης (για παράδειγμα θα διευκολυνθεί στο να ανατρέξει ξανά στις πηγές που έχει αναφέρει, αν χρειαστεί να ξαναμελετήσει το θέμα).

Χρήση των αναφορών στο κείμενο

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να γίνει η σχετική αναφορά σε άλλη εργασία. Ας δούμε μερικά παραδείγματα που όλα αναφέρονται σε ένα απόσπασμα από τους Κουτσογιάννη και Ξανθόπουλο (1999, σ. 217). Το απόσπασμα αυτό αναφέρεται σε ένα παράδειγμα εφαρμογής της μεθόδου Doorenbos & Pruitt (1977) για την εκτίμηση της εξατμοδιαπνοής της καλλιέργειας αναφοράς και κατά λέξη είναι το εξής:



«Κατά συνέπεια, η ετήσια εξατμοδιαπνοή που προκύπτει από τη μέθοδο Doorenbos-Pruitt είναι κατά πολύ (29%) μεγαλύτερη από την εξατμοδιαπνοή που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί αν όλη η καθαρή ακτι­νοβολία μετατρεπόταν σε λανθάνουσα θερμότητα εξά­τμισης».


Τρόπος 1: Οι Κουτσογιάννης και Ξανθόπουλος (1999, σ. 217), εφαρμόζοντας τη μέθοδο Doorenbos & Pruitt (1977) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «η ετήσια εξατμοδιαπνοή που προκύπτει από τη μέθοδο Doorenbos-Pruitt είναι κατά πολύ [...] μεγαλύτερη από την εξατμοδιαπνοή που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί αν όλη η καθαρή ακτι­νοβολία μετατρεπόταν σε λανθάνουσα θερμότητα εξά­τμισης».

Εδώ επισημαίνονται τα εξής:

1.

Οι παραπομπές γίνονται αναφέροντας μόνο τους συγγραφείς (επώνυμα μόνο – όχι αρχικά ή τίτλους π.χ. Δρ. ή καθηγητής) και τη χρονολογία. Τα πλήρη στοιχεία της εργασίας θα δοθούν αργότερα, στον πίνακα των αναφορών. Υπάρχουν βέβαια και άλλοι τρόποι π.χ. με χρήση αρίθμησης (κάτι σαν [12] ή , αλλά συστήνεται ο πιο πάνω τρόπος (εκτός αν η εργασία πρόκειται να δημοσιευτεί σε κάποιο περιοδικό ή βιβλίο που συστήνει άλλο συγκεκριμένο τρόπο, τον οποίο πρέπει να ακολουθήσει ο συγγραφέας επακριβώς).

2.

Εφόσον το κείμενο των Κουτσογιάννη και Ξανθόπουλου, στο οποίο γίνεται αναφορά, είναι ένα πολυσέλιδο βιβλίο, στην παραπομπή δίνεται και ο αριθμός σελίδας για να μπορεί ο αναγνώστης να βρει το σχετικό σημείο.

3.

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα οι Κουτσογιάννης και Ξανθόπουλος δεν έχουν την πλήρη παραπομπή για την εργασία των Doorenbos & Pruitt γιατί απλώς την είχαν λίγο πιο πάνω. Όμως, βρέθηκε ένας τρόπος να γίνει και στο παρόν κείμενο η πλήρης παραπομπή στην εν λόγω εργασία.

4.

Το κείμενο των Κουτσογιάννη και Ξανθόπουλου μεταφέρεται αυτούσιο μέσα σε εισαγωγικά, παραλείποντας (και βάζοντας αποσιωπητικά) κάποια στοιχεία (εν προκειμένω το ποσοστό 29%) που αποτελούν λεπτομέρεια ή θα δημιουργούσαν σύγχυση.

Τρόπος 2: Οι Κουτσογιάννης και Ξανθόπουλος (1999, σ. 217), έδειξαν μέσω ενός παραδείγματος ότι η μέθοδος των Doorenbos & Pruitt (1977) μπορεί να υπερεκτιμά την εξατμοδιαπνοή της καλλιέργειας αναφοράς. Επισημαίνεται ότι στο παράδειγμά τους αυτό χρησιμοποίησαν  πραγματικά δεδομένα από μετρήσεις (Δ. Κουτσογιάννης, προσωπική επικοινωνία).

Εδώ επισημαίνονται τα εξής:

1.

Η κύρια διαφοροποίηση σε σχέση με τον Τρόπο 1 είναι ότι δεν γίνεται παράθεση σε εισαγωγικά του αυθεντικού κειμένου, αλλά μόνο συνοπτική αναφορά του νοήματός του.

2.

Επιπλέον, υπάρχει προσθήκη ενός στοιχείου που δεν ήταν σαφές στο αρχικό κείμενο (προέλευση των δεδομένων). Το στοιχείο αυτό προήλθε από προσωπική επικοινωνία με τον ένα από τους συγγραφείς, κάτι που αναφέρεται σαφώς. Η σχετική παραπομπή δεν θα καταχωρηθεί στον πίνακα των αναφορών, γι’ αυτό και μπαίνει το πλήρες όνομα της πηγής, ενώ δεν χρειάζεται να μπει χρονολογία.

Τρόπος 3: Η μέθοδος των Doorenbos & Pruitt (1977) έχει γίνει αντικείμενο κριτικής για το γεγονός ότι υπερεκτιμά την εξατμοδιαπνοή της καλλιέργειας αναφοράς (Κουτσογιάννης και Ξανθόπουλος, 1999, σ. 217· Καραμήτρος κ.ά., 2000· Karahalias et al., 2001α, β).

Εδώ επισημαίνονται τα εξής:

1.

Η κύρια διαφοροποίηση σε σχέση με τον Τρόπο 2 είναι ότι η έμφαση δεν δίνεται στην πηγή, αλλά στο νόημα που προκύπτει απ’ αυτή, ενώ χρησιμοποιούνται και άλλες πηγές που υποτίθεται ότι οδηγούν στο ίδιο ή σε παρόμοιο συμπέρασμα. (Τα παραδείγματα Καραμήτρος κ.ά., 2000· Karahalias et al., 2001α, β είναι φανταστικά.)

2.

Όταν οι συγγραφείς της εργασίας, στην οποία γίνεται η αναφορά, είναι από τρεις και πάνω, τότε γράφουμε μόνο το όνομα του πρώτου (προσθέτοντας κ.ά. για ελληνικό κείμενο ή et al. για ξενόγλωσσο κείμενο). Τα πλήρη στοιχεία όλων των συγγραφέων θα δοθούν αργότερα, στον πίνακα των αναφορών.

3.

Όταν συμπίπτει να υπάρχουν δύο ή περισσότερες εργασίες του ίδιου ή των ίδιων συγγραφέων την ίδια χρονολογία, όπως στο υποθετικό παράδειγμα Karahalias et al. (2001α, β), τις ξεχωρίζουμε βάζοντας αλφαβητική αρίθμηση μετά τη χρονολογία.

Πίνακας αναφορών

Στο τέλος της εργασίας (αλλά πριν τα τυχόν παραρτήματα) μπαίνει ο αναλυτικός πίνακας αναφορών με τον από τίτλο Αναφορές ή Βιβλιογραφικές αναφορές. Δεν συστήνεται η χρήση του τίτλου Βιβλιογραφία γιατί δεν περιγράφει με σαφήνεια το γεγονός ότι ακολουθεί ένας πίνακας με τις αναφορές που έχουν χρησιμοποιηθεί στο κείμενό μας. Είναι αυτονόητο, λοιπόν ότι στον πίνακα αναφορών  καταχωρούνται αυτές και μόνο οι πηγές που έχουν αναφερθεί μέσα στο κείμενο. Για τα παραπάνω παραδείγματα αναφορών, ο πίνακας αναφορών θα ήταν ο εξής (όπου, όπως προαναφέρθηκε κάποιες αναφορές είναι φανταστικές).

Αναφορές

Καραμήτρος, Χ., Ψ. Καρακίτσος και Ω. Καραχάλιας, Παροχές άρδευσης, Έκθεση, Μελέτη επί Παντός Επιστητού, 512 σελίδες, Υπουργείο Χωροταξίας και Ανάπτυξης,  Αθήνα, 2000.

Κουτσογιάννης, Δ., και Θ. Ξανθόπουλος, Τεχνική Υδρολογία, Έκδοση 3, 418 σελίδες, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα, 1999. (Διαθέσιμο στο Διαδίκτυο στη διεύθυνση http://www.itia.ntua.gr/g/docinfo/115/).

Doorenbos, J, and W. O. Pruitt, Crop water requirements, Irrigation and Drainage Paper No. 24, FAO, 144 pp., United Nations, Rome, 1977.

Karahalias, O., P. Karametros and H. Karakitsos, On winds and waters, Proceeding of the 100 Conference on All Scientific Issues, 312-399, Scientific Publishers, London, 2001α.

Karahalias, O., H. Karakitsos and P. Karametros, On evaporations and transpirations, Journal of Unpublishable Papers, 38(12), 312-399, 2001β.

Σχετικά επισημαίνονται τα εξής:

1.

Κάθε παραπομπή ξεκινά με τα ονόματα των συγγραφέων και τελειώνει με τη χρονολογία. Εναλλακτικά, η χρονολογία μπορεί να μπαίνει αμέσως μετά τα ονόματα των συγγραφέων.

2.

Οι παραπομπές μπαίνουν σε αλφαβητική σειρά των ονομάτων των συγγραφέων, πρώτα οι ελληνικές και μετά οι ξενόγλωσσες (ή το αντίστροφο). Για να γίνει σωστά η αλφαβητική σειρά, το μικρό όνομα του πρώτου συγγραφέα μπαίνει μετά το επώνυμο. Η αρίθμηση των παραπομπών δεν είναι απαραίτητη.

3.

Σε παραπομπές σε άρθρα περιοδικών, όπως η τελευταία στον κατάλογο, μετά τα ονόματα των συγγραφέων μπαίνει ο τίτλος του άρθρου, ο τίτλος του περιοδικού με έμφαση (πλάγια γράμματα και κεφαλαίο το πρώτο γράμμα κάθε λέξης), ο τόμος του περιοδικού, ο αριθμός τεύχους σε παρένθεση και οι σελίδες.

4.

Σε παραπομπές σε άρθρα σε πρακτικά συνεδρίων, όπως η προτελευταία στον κατάλογο, μετά τα ονόματα των συγγραφέων μπαίνει ο τίτλος της εργασίας, ο τίτλος του τόμου των πρακτικών με έμφαση, οι σελίδες, ο εκδότης και ο τόπος έκδοσης.

5.

Σε παραπομπές σε βιβλία, όπως η δεύτερη στον κατάλογο, μετά τα ονόματα των συγγραφέων μπαίνει ο τίτλος του βιβλίου με έμφαση, η έκδοση (αν υπάρχουν πολλές), ο αριθμός των σελίδων, ο εκδότης και ο τόπος έκδοσης.

6.

Σε παραπομπές σε εκθέσεις, όπως η πρώτη στον κατάλογο, μετά τα ονόματα των συγγραφέων μπαίνει ο τίτλος του τεύχους, ο χαρακτηρισμός έκθεση ή τεύχος, ο τίτλος της μελέτης στην οποία εντάσσεται η έκθεση με έμφαση, ο αριθμός των σελίδων, ο εκδότης ή ο φορέας της μελέτης και ο τόπος έκδοσης.

7.

Σε παραπομπές σε μονογραφίες που αποτελούν τεύχη μιας ευρύτερης σειράς, όπως η τρίτη στον κατάλογο, μετά τα ονόματα των συγγραφέων μπαίνει ο τίτλος της μονογραφίας, ο τίτλος της σειράς στην οποία ανήκει με έμφαση, ο αριθμός των σελίδων, ο εκδότης ή ο φορέας της σειράς και ο τόπος έκδοσης.

8.

Αν ένα κείμενο διατίθεται στο Διαδίκτυο, όπως αυτό της δεύτερης παραπομπής, είναι σκόπιμο να δίνεται και η πλήρης διεύθυνση στην οποία μπορεί να το βρει ο αναγνώστης.

Ειδικές επισημάνσεις

1.

Αν και ένα κείμενο «πνιγμένο» στις αναφορές δεν είναι ό,τι καλύτερο, είναι πολύ χειρότερο να παραμελούνται αναφορές. Γι’ αυτό δεν θεωρείται αδόκιμο να υπάρχουν σε μια παράγραφο του κειμένου αρκετές παραπομπές.

2.

Σε τεχνικά κείμενα είναι συχνή πρακτική να υπάρχει ειδικό κεφάλαιο ή ενότητα ή εδάφιο αφιερωμένο στη βιβλιογραφική επισκόπηση. Είναι αυτονόητο ότι αυτό το κεφάλαιο θα έχει πλήθος αναφορών. Όμως, και σε άλλα σημεία του κειμένου μπαίνουν οι παραπομπές που χρειάζονται.

3.

Όταν ένας πίνακας, ένα διάγραμμα, μια εικόνα κτλ. έχει ληφθεί αυτούσιο από άλλη εργασία, τότε (α) στη λεζάντα του ή σε υποσημείωση αναφέρεται η λέξη Πηγή και ακολουθείται από την αναφορά· (β) εφόσον η πηγή είναι προστατευμένη με copyright, για την αναπαραγωγή ζητείται άδεια απ’ τον κάτοχο του copyright.

4.

Αν ο πίνακας, το διάγραμμα, η εικόνα κτλ. δεν έχει ληφθεί αυτούσιο, αλλά έχει αναδιατυπωθεί ή ανασχεδιαστεί από το συγγραφέα, τότε στη λεζάντα ή στην υποσημείωση σημειώνεται κάτι σαν Προέλευση: Karahalias et al. (2001α) μετά από προσαρμογή.

5.

Γενικά είναι αδόκιμο να παρατίθεται (αυτούσιο ή προσαρμοσμένο) μεγάλο μέρος από άλλο κείμενο (π.χ. ολόκληρες σελίδες). Αν, όμως, δεν μπορεί να γίνει αλλιώς πρέπει να γίνεται σαφές απ’ την αρχή  της παράθεσης ότι αυτό που ακολουθεί προέρχεται απ’ τη συγκεκριμένη πηγή.