Πρόγνωση και αναγνώριση της υδρολογικής ξηρασίας με τη χρήση σταστιστικών δεικτών

Η ξηρασία αποτελεί, από ενάρξεως του χρόνου, ένα πολυπαραγοντικό και πολυπαραμετρικό ακραίο υδρολογικό και φυσικό φαινόμενο με πληθώρα αναπάντητων ερωτημάτων. Ερωτήματα που έχουν να κάνουν με τη συχνότητα εμφάνισής της, τη διάρκειά της, την έναρξη και τη λήξη της, τα χαρακτηριστικά της, τις αιτίες που τη προκαλούν, τη καταστροφικότητά της, τη προβλεψιμότητά της και τον ίδιο, ακόμη, τον ορισμό της. Ένα σημαντικό λάθος, που συνήθως γίνεται, είναι να ταυτίζεται το πρόβλημα της ξηρασίας με τις ξηρές και σημαντικά άνυδρες περιοχές του πλανήτη, καθώς από τα ιστορικά δεδομένα γίνεται κατανοητό ότι, μεγαλύτερη καταστροφικότητα προκαλεί η εμφάνιση περιόδων ξηρασίας σε περιοχές με σχετικά υψηλές εποχιακές τιμές υετού, σε σχέση, με τις αντίστοιχες χαμηλές, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, τιμές υετού, περιοχές. Δυστυχώς τα οικοσυστήματα δεν διαθέτουν χαμαιλεώντια προσαρμοστικότητα σε εποχιακές, μικρής διάρκειας καιρικές αλλαγές, χαμηλών τιμών υετού, με αποτέλεσμα τα ασυνήθιστα οικοσυστήματα να είναι και τα πλέον επιρρεπή. Παράλληλα, η εμφάνιση της ξηρασίας δεν επηρεάζεται μόνο από τα χαρακτηριστικά των περιοχών που προσβάλλει και δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένες περιοχές, αλλά είναι δυνατόν να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε περιοχή ανά τον κόσμο. Ταυτόχρονα η αλλαγή στρατηγικής της Ε.Ε. (Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2007 & 2012) αλλά και της Παγκόσμιας Κοινότητας (Συνδιάσκεψη Κοπεγχάγης), σε θέματα Περιβάλλοντος και διαχείρισης των υδατικών πόρων, έκανε επιτακτική την ανάγκη διερεύνησης στο άμεσο μέλλον μεθόδων αλλά και συστημάτων, που σκοπό θα έχουν την έγκαιρη και έγκυρη προειδοποίηση εμφάνισης φαινομένων ξηρασίας αλλά και σενάρια ελαχιστοποίησης των καταστροφικών της επιπτώσεων. Ποτέ άλλοτε, τουλάχιστον στους κόλπους της Ε.Ε., τα ζητήματα που αφορούν τη πρόγνωση και πρόληψη των αρνητικών επιπτώσεων της ξηρασίας δεν ήταν τόσο ψηλά στην πολιτική και κοινωνική ατζέντα. Χωρίς μακροχρόνιο επιστημονικό σχεδιασμό, σε υψηλό επίπεδο, μια χώρα είναι καταδικασμένη να υποστεί τις συνέπειες των κραδασμών που συνεπάγεται ο επώδυνος τοκετός εμφάνισης μιας παρατεταμένης περιόδου ξηρασίας. Από την άλλη, η Γεωργία στη Ελλάδα, αποτελεί σημαντικό τομέα της εθνικής οικονομίας τόσο σε ποσοστό επί του Α.Ε.Π. όσο και σε ποσοστό επί της συνολικής απασχόλησης. Παρά τις ευνοϊκές κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στις περισσότερες αγροτικές περιοχές, που λογικά θα έπρεπε να έχουν ως αποτέλεσμα την επίτευξη υψηλών αποδόσεων, η ελληνική γεωργία παρουσιάζει χαμηλό ποσοστό ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού, που οφείλεται κυρίως σε ορισμένες ιδιαιτερότητές της, την έλλειψη στοχοθεσίας και αναδιάρθρωσης, με αποτέλεσμα την έλλειψη αυτάρκειάς της σε πολλά προϊόντα. Η γερασμένη Ελληνική γεωργία σε συνδυασμό βέβαια με την μικρή προσπάθεια για εκσυγχρονισμό στους τομείς της διοίκησης και αποκέντρωσης, έρευνας και τεχνολογίας, ενημέρωσης και καθοδήγησης των αγροτών, οδήγησε στη βαθμιαία μείωση του ετήσιου οικογενειακού γεωργικού εισοδήματος και στην απροθυμία των Ελλήνων γεωργών να αποδεχθούν μία νέα αγροτική πολιτική. Σήμερα, υπό την υπάρχουσα Κοινή Αγροτική Πολιτική (Κ.Α.Π.) οι Έλληνες αγρότες βασίζονται κυρίως στο παρεχόμενο ποσό επιδοτήσεων και αποζημιώσεων προκειμένου να διατηρήσουν μία σχετική ισορροπία στο ετήσιο γεωργικό τους εισόδημά. Τα κυριότερα προβλήματα που δημιουργεί αυτή η πολιτική είναι η ανικανότητα προσαρμογής των αγροτών σε νέες πιο επικερδείς και προσοδοφόρες καλλιέργειες, η έλλειψη ποιοτικών προτύπων και ανταγωνιστικότητας των παραγόμενων προϊόντων τους, η έλλειψη διαπραγματευτικής ικανότητας και η μείωση της αγοραστικής τους δύναμης, η αβεβαιότητα για το μέλλον (πιθανή αλλαγή πολιτικής στο καθεστώς των επιδοτήσεων), η ισχυρή εξάρτησή τους με τις αποζημιώσεις και κυρίως η ανικανότητα υιοθέτησης σύγχρονων μεθόδων καλλιέργειας και εξοικονόμησης αρδευτικού νερού. Έχοντας επίσης στο παρελθόν βρεθεί μπροστά στον κίνδυνο μείωσης της γεωργικής παραγωγής εξαιτίας της λειψυδρίας κατά τους κρίσιμους θερινούς μήνες (1989-1992, 1996-2001, 2007-2008), στην Ελλάδα, αποφασίστηκε να παρθούν μέτρα με σκοπό την εξοικονόμηση των διαθέσιμων υδατικών αποθεμάτων. Δυστυχώς, η επικράτηση ικανοποιητικών τιμών υετού, τα ενδιάμεσα και επόμενα χρόνια, έκανε τη περίπτωση της ξηρασίας να φαντάζει ως ένας χθεσινοβραδινός εφιάλτης που ξεχάστηκε μετά το πρωινό, ευχάριστο, ξύπνημα. Είναι γνωστό άλλωστε ότι σε περιοχές της γης όπου το νερό είναι είδος πολυτελείας (όπως η πόλη Κουιλάγκουα της Χιλής – η πιο ξηρή περιοχή του πλανήτη) η ύδρευση – για άρδευση ούτε λόγος – είναι ιδιωτική περιουσία (The New York Times – φύλλο 22/3/2009). Δυστυχώς το 5ο Παγκόσμιο Φόρουμ για το νερό που έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη τον Μάρτιο του 2009 κατέληξε στο γενικό συμπέρασμα ότι το νερό, αυτό το κοινωνικό αγαθό, δεν είναι δικαίωμα αλλά «ανάγκη», αφήνοντας έτσι ανοιχτό όλο το παιχνίδι για τους κερδοσκόπους της λειψυδρίας (Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία – φύλλο 22/3/2009). Υπάρχουν βέβαια και οι άνθρωποι που βλέπουν το ποτήρι μισογεμάτο όπως η Πρόεδρος του συλλόγου «France Libertés Fondation Danielle Mitterrand» και χήρα του πρώην Πρωθυπουργού της Γαλλίας Φ. Μιττερράν, κα. Ντανιέλ Μιττερράν η οποία δήλωσε σε συνέντευξη της στο περιοδικό Εικόνες (τεύχος 31/5/2009) ότι «το νερό όχι μόνο δεν θα αποτελέσει αιτία πολέμου τον 21ο αιώνα, αλλά θα είναι εκείνο που θα επαναφέρει την ειρήνη στη Γη». Άλλωστε, η κοινωνική ευημερία και η πλήρη ικανοποίηση των αναγκών σε νερό, αποτελούν αλληλοεξαρτώμενες, με θετική συσχέτιση έννοιες. Η σημερινή όμως κατάσταση του Περιβάλλοντος σε τοπικό, εθνικό αλλά και πλανητικό επίπεδο, μας θυμίζει ότι το μέλλον της ανθρωπότητας είναι αλληλένδετο με το μέλλον των οικοσυστημάτων. Ο υπερπληθυσμός (με τη μορφή της αστικοποίησης), η ερημοποίηση, η αλόγιστη κατάχρηση των φυσικών πόρων και ειδικότερα των υδατικών πόρων (υπερκατανάλωση, απώλειες δικτύων άρδευσης, χρήση συστημάτων άρδευσης με αυξημένες απώλειες λειτουργίας, ανυπαρξία νομοθετικού πλαισίου ελέγχου και διαχείρισης των διαθέσιμων υδατικών πόρων, ανυπαρξία πρόγνωσης και μετρίασης των επιπτώσεων της ξηρασίας και αδυναμία ολιστικού σχεδιασμού της αναπτυξιακής διαδικασίας με επενδύσεις σε έργα κοινής ωφέλειας) είναι μερικά μόνο από τα μέχρι σήμερα άλυτα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου και ειδικότερα της Ελλάδας. Για να ξεπεραστεί η κοινωνικόπολιτικόοικονομική κρίση της εποχής μας, οφείλουμε να επανεκτιμήσουμε τις βασικές μας ανάγκες και τον τρόπο με τον οποίο τις ικανοποιούμε, κληρονομώντας στα παιδία μας ένα καλύτερο Περιβάλλον για να ζήσουν.