National Technical University of Athens
School of Civil Engineering
Department of Water Resources and Environmental Engineering

Login
You are here: Αρχή Δημήτρης Κουτσογιάννης Υδρογλωσσικά Γραμματικά

Your preferred language is set to English (click on another language to change it). However, the object you are viewing is in Ελληνικά, and it is not available in English.

Γραμματικά

Παρατηρήσεις για την ορθογραφία, τη στίξη και τη γραμματική στα τεχνικά κείμενα σχετικά με υδατικούς πόρους

 

Στο κείμενο που ακολουθεί επισημαίνονται μερικά από τα πιο συχνά λάθη (σε αλφαβητική σειρά) που γίνονται σε τεχνικά κείμενα σχετικά με υδατικούς πόρους (και όχι μόνο). Τα λάθη σημειώνονται με αυτόν τον τύπο στοιχείων ενώ με αυτά τα στοιχεία σημειώνονται οι ορθοί τύποι.

Ανάντη-κατάντη: Πρόκειται για πληθυντικούς των ουδετέρων των αρχαιοελληνικών επιθέτων ανάντης (ο-η) / άναντες (το) και κατάντης (ο-η) / κάταντες (το) (απ’ όπου και το ρήμα καταντώ). Δηλαδή τα ανάντη τμήματα του ποταμού είναι αυτα που βρίσκονται προς τις πηγές και τα κατάντη αυτά που βρίσκονται προς τις εκβολές (Μπαμπινιώτης, 1998). Χρησιμοποιούνται και ως επιρρήματα, σε αντιστοιχία με το ψηλός-ψηλά. Κατά συνέπεια είναι λανθασμένη η γραφή ανάντι-κατάντι που βλέπουμε συχνά.

Αποθετικά ρήματα: Είναι ρήματα που έχουν το τυπικό της παθητικής φωνής αλλά το νόημα της ενεργητικής φωνής, όπως τα εκμεταλλεύομαι, διαχειρίζομαι, επεξεργάζομαι. Συχνά χρησιμοποιούνται με λανθασμένο τρόπο, με νόημα παθητικής φωνής, όπως στα ακόλουθα παραδείγματα:
Λανθασμένος τύπος: «τα υπόγεια νερά εκμεταλλεύονται υπέρμετρα» – Ορθοί τύποι: «τα υπόγεια νερά τα εκμεταλλευόμαστε υπέρμετρα» ή «γίνεται υπέρμετρη εκμετάλλευση των υπόγειων νερών».
Λανθασμένος τύπος: «οι υδατικοί πόροι δεν διαχειρίζονται ορθολογικά» – Ορθοί τύποι: «τους υδατικούς πόρους δεν τους διαχειριζόμαστε ορθολογικά» ή «η διαχείριση των υδατικών πόρων δεν είναι ορθολογική».
Λανθασμένος τύπος: «τα λύματα επεξεργάζονται με αερόβιες διεργασίες» – Ορθοί τύποι: «τα λύματα τα επεξεργαζόμαστε με αερόβιες διεργασίες» ή «η επεξεργασία των λυμάτων γίνεται με αερόβιες διεργασίες».

Διαχείριση-Επιχείρηση: Αυτή είναι η σωστή ορθογραφία, που είναι διαφορετική για τις δύο λέξεις, επειδή προέρχονται από τα ρήματα διαχειρίζομαι και επιχειρώ, αντίστοιχα. Άρα, το διαχείρηση είναι λάθος, όπως και το επιχείριση.

–ει και –η: Στην νεοελληνική, υποτακτικές και απαρέμφατα που παλιότερα γράφονταν με –η γράφονται πλέον με –ει για απλοποίηση (π.χ. να τιμήσει, να τιμηθεί, έχω τιμηθεί, αντί των παλιότερων τύπων να τιμήση, να τιμηθή, έχω τιμηθή). Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει καθολική αντικατάσταση του –η με το –ει. Έτσι, δεν είναι σωστή η οριστική αορίστου συνέβει ή η προστακτική χρησιμοποιείστε· οι σωστοί τύποι είναι συνέβη και χρησιμοποιήστε (από το χρησιμοποιήσετε).

Εξ: Είναι παραλλαγή της πρόθεσης εκ που χρησιμοποιείται όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν. Για άγνωστους λόγους στα περισσότερα από τα σημερινά κείμενα γράφεται εξ’ (δηλαδή με απόστροφο), κάτι που είναι τερατώδες λάθος.

Μετοχή: Πρόκειται για το μέρος του λόγου που παρουσιάζει χαρακτηριστικά του ονόματος (πτώσεις, γένη) και του ρήματος (χρόνους, φωνές) καθώς επίσης (στη νεοελληνική) και του επιρρήματος (Μπαμπινιώτης, 1998). Στην αρχαιοελληνική υπήρχαν μετοχές για διάφορους χρόνους αλλά σήμερα χρησιμοποιούνται κυρίως δύο: Στην ενεργητική φωνή η μετοχή του ενεστώτα ως άκλιτος τύπος με επιρρηματική λειτουργία (π.χ. γράφοντας) και στην παθητική φωνή η μετοχή του παρακειμένου με επιθετική λειτουργία (π.χ. γραμμένοςηο). Μερικές φορές επιχειρείται, για συντομία και κομψότητα στην έκφραση, να χρησιμοποιούνται στο γραπτό λόγο ορισμένοι από τους αρχαιοελληνικούς τύπους των μετοχών. Επειδή όμως αυτό είναι δύσκολο καλύτερα να αποφεύγεται· αλλιώς μπορεί να γίνουν τερατώδη λάθη: Για παράδειγμα, διαβάζουμε «των γραφέντων εκθέσεων» και από τα συμφραζόμενα προκύπτει ότι γίνεται αναφορά σε εκθέσεις που θα γραφούν μελλοντικά. Εδώ τα λάθη είναι δύο και πολύ σημαντικά. Πρώτο, ο τύπος γραφέντων είναι γενική πληθυντικού του αρσενικού και ουδέτερου, ενώ του θηλυκού είναι γραφεισών (μετοχή παθητικού αορίστου γραφείςγραφείσαγραφέν). Δεύτερο, ο συγκεκριμένος τύπος είναι μετοχή αορίστου και όχι μέλλοντα που θα θέλαμε. Ο γραμματικώς ορθός τύπος, συνεπώς, είναι «των γραφησομένων εκθέσεων» (μετοχή παθητικού μέλλοντα γραφησόμενοςγραφησομένηγραφησόμενον), αλλά και αυτός δεν είναι εύχρηστος (γι’ αυτό έχει τονιστεί σαν να ήταν λάθος, παρότι δεν είναι). Έτσι συστήνεται η αποφυγή τέτοιων μετοχών και η χρήση του απλού νεοελληνικού τύπου «των εκθέσεων που θα γραφούν».

Μετριέμαι-μετρούμαι: Και οι δύο τύποι του ρήματος (παθητική φωνή του μετρώ – από το αρχαιοελληνικό μετρέω/μετρώ) είναι ορθοί (νεοελληνικός και αρχαιοελληνικός τύπος, αντίστοιχα), όπως και οι τύποι του τρίτου προσώπου μετριέται-μετρείται. Δεν είναι σωστοί οι τύποι μετρώμαι-μετράται.

-ν τελικό: Χρησιμοποιείται χάρη ευφωνίας σε διάφορους τύπους, όπως στο οριστικό (τον/την αντί το/τη) και αόριστο άρθρο (έναν αντί ένα), σε αντωνυμίες (αυτόν/αυτήν αντί αυτό/αυτή), μόρια (μην/δεν αντί μη/δε) όταν ακολουθεί φωνήεν ή ένα από τα σύμφωνα κ-π-τ και τα ξ, ψ (μνημονικός κανόνας: βάζουμε φωνήεντα της αρεσκείας μας στη θέση του ‘-’ στα ‘κ-π-τ-’ σχηματίζοντας μια λέξη που την απομνημονεύουμε πιο εύκολα· τα ξ, ψ προκύπτουν αν στα κ, π προσθέσουμε σ). Στον προφορικό λόγο συνήθως δεν γίνεται λάθος, αλλά στο γραπτό συχνά ξεχνάμε το –ν (π.χ. γράφουμε «στο προφορικό λόγο»). Ειδικά τον τύπο δεν για το αρνητικό μόριο, καλό είναι να τον χρησιμοποιούμε πάντα για να μη γίνεται σύγχυση με τον αρχαιοελληνικό σύνδεσμο δε.

Παραθετικά επιθέτων: Στη νέα γραμματική έχει καθιερωθεί όλα τα παραθετικά να γράφονται με –ο. Έτσι, γράφουμε νεότερος, σοφότερος αντί της παλιότερης γραφής νεώτερος, σοφώτερος. Εξαιρούνται τα ανώτερος, κατώτερος, απώτερος που προέρχονται από τα επιρρήματα άνω, κάτω, άπω, αντίστοιχα.

Προστακτική σύνθετων ρημάτων: Αν και η προστακτική δεν χρησιμοποιείται τόσο συχνά στα τεχνικά κείμενα, τη βλέπουμε κυρίως σε εντολές υπολογιστικών προγραμμάτων ή σε περιγραφές αλγορίθμων. Έτσι, μπορεί να δούμε τα τερατώδη υπέθεσε, συνέκρινε ως προστακτικές. Οι σωστοί τύποι, τόσο στη νεοελληνική όσο και στην αρχαιοελληνική, είναι υπόθεσε, σύγκρινε (βεβαίως οι παραπάνω εσφαλμένοι τύποι θα ήταν σωστοί για οριστική και όχι προστακτική).

Ως: Το επίρρημα ως ορθώς χρησιμοποιείται και στη δημοτική αντί του σαν για να δηλωθεί ιδιότητα του αντικειμένου ή του υποκειμένου (ή του αντίστοιχου προσδιορισμού), όπως για παράδειγμα στη φράση «η σημασία του νερού ως φυσικού πόρου». Εδώ θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η φράση «η σημασία του νερού σαν φυσικού πόρου» δεν θα ήταν ακριβής γιατί θα σήμαινε σαν να ήταν φυσικός πόρος – ενώ δεν είναι. Επίσης, η φράση «η σημασία του νερού ως φυσικός πόρος» δεν είναι σωστή γιατί η πτώση που ακολουθεί το ως (φυσικού πόρου) πρέπει να συμφωνεί με την πτώση του αντικειμένου ή υποκειμένου, του οποίου την ιδιότητα επεξηγεί (νερού).

Ώσμωση: Ο διεθνής όρος είναι osmosis, αλλά η λέξη έχει ελληνική προέλευση και συναρτάται με τις αρχαιοελληνικές λέξεις ωσμή, ωσμός, ωστισμός, ωστικός, ωθισμός που όλες προέρχονται από το ρήμα ωθώ. Καμία σχέση με την οσμή (μυρουδιά) και επομένως το όσμωση που συνήθως βλέπουμε είναι λάθος.

Αναφορές

Μπαμπινιώτης, Γ. Δ., Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας με Σχόλια για τη Σωστή Χρήση των Λέξεων, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα, 1998.

Περισσότερες πληροφορίες: βλ. Μαρωνίτης, Δ., Εγκόλπιο της ορθής γραφής, που δημοσιεύτηκε παλιά στο περιοδικό Ταχυδρόμος. Το πλήρες κείμενο διατίθεται στους φοιτητές μέσα από τους υπολογιστές του ΕΜΠ.